Wat is een shift?
Een shift, zoals wij dat zien, is een beweging van bewustzijn – of een verschuiving – naar een positie die het nog niet eerder had ingenomen. Die andere positie opent plotseling een ongekend blikveld en biedt zo een verhelderend nieuw inzicht. Kennis die even hiervoor nog compleet leek te zijn, blijkt, bezien vanuit dat andere perspectief, een extra aspect te hebben, waardoor de wereld zoals je die dacht te begrijpen in een verfrissend nieuw daglicht komt te staan.
Je weet dat je een shift hebt doorgemaakt omdat het in alle opzichten ‘klopt’. Je bent je opeens bewust van iets wat je eigenlijk al wist. Het voelt nieuw en vertrouwd tegelijkertijd.
Het is na een shift alsof jouw bewustzijn een ruimere plek inneemt: één die jou beter past dan de net verlaten positie, die nu aanvoelt als beperkt en beperkend. Als je een shift doormaakt zie je nieuwe mogelijkheden om te verkennen en te gebruiken, en daarom geeft een shift inspiratie en energie. Na een shift lees je een boek anders, zie je een film anders, begrijp je relaties op een andere manier, herschrijf je je persoonlijke geschiedenis, en geef je nieuwe betekenis aan je ervaringen.
Wij zien een shift als een periodieke sprong in een mogelijk nooit ophoudende reeks bewustzijnsverplaatsingen. Eigenlijk is elke geestesgesteldheid waarin je je bevindt er één tussen twee opeenvolgende shifts. Bij elke shift maak je een beweging naar een steeds meer omvattend bewustzijn. Een shift is niet zozeer een verwerping van een eerder gezichtspunt als ‘verkeerd’, maar als slechts één van veel meer mogelijke gezichtspunten. Een shift zorgt ervoor dat er een nieuw perspectief bijkomt, en wijst een eerder perspectief niet af, maar relativeert het. Het overstijgt het vorige niveau én sluit het in. (Hier is sprake van een ‘growth hierarchy’ en niet een ‘dominator hierarchy’.)
Elke shift leidt dus tot een verbreding van je gezichtsveld, een expansie van je horizon. Je kijkt dus niet alleen vanuit een andere hoek, maar je ziet ook meer: een groter verband. In de ontwikkeling van bewustzijn, gemarkeerd door een serie shifts, is doorgaans een aantal lijnen te ontdekken: van een focus op het zuiver materiële eigenbelang naar commitment aan universele waarden voor iedereen; van een focus op korte-termijnresultaten naar zicht op de gevolgen op de lange termijn; van zorg voor mensen die op je lijken naar aandacht voor een steeds meer diverse groep mensen; van afwachtend en afhankelijk, naar proactief en onafhankelijk; van instinctief naar intuïtief; van gehoorzamen aan wat anderen zeggen, naar luisteren naar je authentieke eigen overtuiging.
Individueel of in groepsverband
Shifts kunnen meer of minder belangwekkend zijn, maar voor degene die ze ondergaat hebben ze altijd een structurele impact. Een shift kun je individueel ondergaan of als groep. Wij richten ons in het bijzonder op shifts van teams in de manier waarop teamleden samen tegenover hun werk staan.
Grote maatschappelijke shifts zijn revoluties die tijdperken in de geschiedenis markeren. Denk aan de overgang van het geocentrische wereldbeeld van Ptolemaeus naar het heliocentrische van Copernicus. Of meer recentelijk dat van shareholder naar stakeholder capitalism. Ook de huidige coronacrisis voelt als een shift tussen twee tijdperken. Of liever een reeks van shifts: een shift naar de positie van hen die onder erbarmelijke omstandigheden moeten werken en daarom geen veilige afstand kunnen houden. Een shift in het zicht op de kansen en belemmeringen van thuiswerken. Of een shift naar de situatie van dieren in megastallen die vatbaar zijn voor virussen en die ook op mensen kunnen doen overslaan. En dankzij het indringende beeld van de moord op George Floyd, een verschuiving in de schoenen van hen die worden getroffen door racistisch onrecht. En mogelijk nóg belangrijker: een onderliggende shift in de hoop op een algeheel meer menselijke samenleving.
Klaar zijn voor een shift
Wat bepaalt het moment dat je klaar bent met een bepaald gezichtspunt, openstaat voor een ander perspectief, en vervolgens een shift ondergaat? Dikwijls wordt een shift ingezet door een treffende uitspraak van een ander, een scherp geformuleerde vraag, of een indringende observatie die je nog niet eerder had gedaan. Maar die uitspraak, vraag of observatie kunnen evengoed geen doel treffen, en je onberoerd laten. Blijkbaar moet je eraan toe zijn.
Maar soms voel je een shift al een tijd van tevoren aankomen. De positie die jouw bewustzijn inneemt kan gaandeweg te krap gaan voelen. Die positie kan niet langer voldoende functioneel zijn. Een onverwachte tegenslag of uitdaging kun je zien als de aankondiging van een nieuwe shift: een ontevreden klant bijvoorbeeld, of de plotselinge entree van een succesvolle concurrent. Dan kan het zijn dat de huidige positie je niet het inzicht geeft om voldoende adequaat om te gaan met de nieuwe omstandigheden. Een nieuwe omstandigheid die veel mensen aanzet tot een shift is ouderschap: plotseling is er een reden je leven in een groter, generationeel verband te zien.
De beweging van een shift is nooit recht vooruit. Als dat zo zou zijn, dan zou je elke komende shift kunnen voorspellen. Die beweging is altijd naar opzij, waardoor er een nieuwe mogelijkheid ontstaat om weer vooruit te gaan. De weg voorwaarts is dus soms een stap opzij. Maar dat is nu net wat een shift ook moeilijk maakt. Om een shift te ondergaan zul je je moeten losmaken uit een routinematige denktrant die, naarmate je er langer aan gewend bent, diepe sporen in je brein kan hebben uitgesleten. Onthechten van een perspectief is niet eenvoudig als je het als ultiem beschouwt, als je het hebt verbonden met jouw identiteit, en als je het graag contrasteert met een eerder door jou gehuldigd gezichtspunt dat je nu misschien met afkeer terzijde schuift. Zo’n verkalkt perspectief staat een shift en daarmee wezenlijke ontwikkeling in de weg.
Het recept voor een shift is dus stilstaan, onthechten (de-identificeren), en opzij stappen. Dat zal volgens ons moeten gebeuren op vier niveaus (zie ook de SPEC-methode). Een echte bewustzijnsverschuiving heeft plaatsgevonden als het nieuwe perspectief volledig wordt doorleefd. Op het fysieke niveau merk je een shift aan een zintuiglijk voelen en de ervaring dat je je kunt gedragen naar het nieuwe inzicht. Een shift kan daarom gepaard gaan met een fysiek voelbare ontspanning. Op het emotionele vlak is tevredenheid het bijbehorende gevoel. Op het cognitieve niveau begrijp je het nieuwe perspectief als een logisch op zijn plek vallend puzzelstukje. Op het spirituele niveau zie je het nieuwe gezichtspunt als in lijn met een hoger begrip van jezelf en de wereld. Het is de realisering dat de shift leidt tot een perspectief dat beter past bij jou: een noodzakelijke stap naar zelfverwerkelijking.